Sygnalista w firmie

Zarówno termin “sygnalista”, jak również jego angielska wersja - “whistleblower” - zaczynają być coraz częściej używanymi zwrotami w środowiskach pracowniczych. Dotyczą one osób, które zajmują się identyfikacją oraz raportowaniem wszelkich nieprawidłowości zachodzących w danej organizacji lub przedsiębiorstwie. Rolę sygnalisty może przyjąć każdy, kto ma bądź miał bezpośrednią styczność z wybraną placówką. Mowa tutaj m.in., o:

✔ klientach,
✔ stażystach,
✔ praktykantach,
✔ zleceniobiorcach,
✔ dostawcach oraz podwykonawcach,
✔ pracownikach lub byłych pracownikach,
✔ przedsiębiorcach, wspólnikach i akcjonariuszach.

Sygnalista jest osobą potrzebną w każdej firmie. Wbrew pozorom, jego działania nie mają na celu zaszkodzić, lecz przyspieszyć proces likwidacji zaistniałych nieprawidłowości. Jeżeli kierownictwo w danej placówce nie reaguje na otrzymane zgłoszenie, sygnalista może przekazać je do następnej instancji, czyli organów ścigania.

Oczywiście, samo zgłoszenie nie wystarczy. Jeżeli sprawa trafi do sądu, sygnalista będzie musiał złożyć zeznania. Niektóre sprawy są na tyle trudne, że bez przedstawienia solidnych dowodów zazwyczaj kończą się wygraną oskarżonej instytucji. Choć Rada Europy zaleca, aby ochroną prawną objąć wszystkich sygnalistów, którzy w momencie zgłoszenia “mieli uzasadnione podstawy sądzić, że ujawnione informacje były prawdziwe” (bez względu na to czy udało się potwierdzić oskarżenia, czy też nie), to w Polsce nie wdrożono jeszcze odpowiedniej dyrektywy, która by wspomnianą ochronę gwarantowała.

Niestety, rola sygnalisty w naszym kraju wciąż bywa błędnie interpretowana, przez co wiele osób ma obawy przed złożeniem zawiadomienia o wykrytych nieprawidłowościach. Zgodnie z badaniami przeprowadzonymi przez Fundację Batorego oraz CBOS (Centrum Badań Opinii Społecznej), aż 36% Polaków boi się ostracyzmu otoczenia po zgłoszeniu wykrytego w miejscu pracy złamania przepisów. Do tego powszechnie panujące przekonanie, że takie zawiadomienie nie przyniosłoby żadnych rezultatów - poza problemami -, skutecznie odstrasza naszych Rodaków od przybierania roli sygnalistów.

Dyrektywa 2019/1937 miała w naszym kraju wiele zmienić. Przepisy chroniące sygnalistów, zgodnie z zaleceniami Parlamentu Europejskiego oraz Rady UE, powinny zostać zaimplementowane do polskiego prawa do dnia 17.12.2021 roku. Tak się jednak nie stało. Rząd nie zdążył przygotować stosownej ustawy, a całe przedsięwzięcie zostało przesunięte w czasie o dwa lata. Zatem, zgodnie z założeniami, unijne regulacje mają oficjalnie wejść w życie w naszym kraju do 17.12.2023 roku.

Ze względu na duże opóźnienia w procesie legislacyjnym, niektóre przedsiębiorstwa i organizacje będą musiały zaimplementować narzucone przez Dyrektywę procedury w tempie ekspresowym. Pierwszym celem będą duże firmy, które w swoich szeregach zatrudniają minimum 250 pracowników - tutaj przepisy będą musiały zostać wdrożone w ciągu 14 dni od momentu oficjalnego wejścia w życie ustawy. W nieco lepszej sytuacji są średnie przedsiębiorstwa (50-249 pracowników). Te firmy mają czas na implementację nowych przepisów do 17.12.2023 roku.

Na ten moment wiadomo, że większość małych i mikroprzedsiębiorstw, które zatrudniają maksymalnie 49 pracowników, zwolniona będzie z obowiązku ustanowienia wewnętrznych kanałów zgłoszeń przez co najmniej dwa lata od wejścia w życie ustawy.

Prawda jest taka, że bez zagwarantowanej ochrony prawnej mało kto odważy się wcielić w rolę sygnalisty. Historia zna wiele przypadków, w których rozgoryczeni pracodawcy w odwecie degradowali swoich podwładnych do niższych stanowisk, lub nawet całkowicie rozwiązywali zawarte z nimi umowy o pracę. Dyrektywa o sygnalistach ma na celu zapobieganie takim działaniom i ochronę osób sygnalizujących nieprawidłowości.

Zgodnie z Dyrektywą, pracodawca ma zakaz podejmowania jakichkolwiek działań odwetowych w stosunku do swojego pracownika. Zabronione jest zatem jego zwolnienie, obcięcie pensji, czy zmiana warunków zatrudnienia na mniej korzystne. Po otrzymaniu zgłoszenia nie będzie można wysłać osoby sygnalizującej na przymusowy urlop, czy też wstrzymać szkoleń, w których uczestniczy. Jakiekolwiek inne formy represji w stosunku do sygnalistów - od dyskryminacji, aż po mobbing - również są zabronione i surowo karane.

Nowe przepisy wprowadzą także obowiązek zapewnienia poufności danych sygnalisty. W przypadku otrzymania raportu o nieprawidłowości, pracodawca będzie musiał przedsięwziąć wszystkie niezbędne działania, aby żadna osoba trzecia nie dowiedziała się o zgłoszeniu. W dodatku, informacje dotyczące sprawy będą musiały pozostać niejawne. Za nieprzestrzeganie przepisów dotyczących sygnalistów przewidywane są sankcje karne w formie grzywny bądź pozbawienia wolności - na ten moment nie jest znana jednak ich wysokość.

Odpowiedzialność karna będzie grozić jednak nie tylko pracodawcom. Na osoby, które w akcie zemsty lub z innych pobudek prywatnych dokonają nieprawdziwego zgłoszenia, działając tym samym na szkodę danej firmy lub instytucji, również zostaną nałożone sankcje.